پدیده ای به اسم خرید ضایعات

یک مسیر مستقیم را مدام بالا و پایین می‌رود. صدای خَش‌دارش را پشت بلندگو ول می‌کند: "آهن‌آلات... آهن‌ضایعات..."

صدایش بم است و خش دار و چهره‌اش آفتاب‌سوخته. خودش و همه برادرانش در همین کارند. ضایعات و آهن‌آلات را از مردم می‌خرند و به قیمت روز می‌فروشند. اگر خرید ضایعات را یک شغل کاذب با درآمدی ناچیز می دانید، مخاطب خاص این  نوشته شما هستید.

 

بعضـــی از صــاحبـــان انبــارهای آهن، روزگاری خودشان خریدار دوره گرد ضایعات و قراضه های فلزی بوده اند. پیشتر هم نان خشک و پلاستیک جمع می کرده اند. شغل خرید ضایعات شاید نمود خوبی نداشته باشد، اما درآمد بدی ندارد. خریداران دوره گرد ماهانه حدود 5 میلیون تومان درآمد دارند. درآمد انباردارها ولی به ماهی چند ده میلیون هم می رسد. در کنار درآمد مناسب و چشمگیر، نباید از خدمت مهم این شغل به اقتصاد ملی غافل شد.

 

از میان همه ی ضایعاتی که دوره گردها خریداری می کنند، ضایعات فلزی کالاهایی استراتژیک اند. از میان ضایعات فلزی هم، ضایعات آهن اهمیت بیشتری دارد.

تا چند سال پیش، آهن قراضه کالای چندان با ارزشی محسوب نمی شد. عمده ی ضایعات آهــن جمع آوری شده نیز خریدار داخلی نداشت و به پاکستان قاچاق می شد، اما امروزه با وضعیتی متفاوت روبه رو هستیم؛ به گونه ای که با افزایش مصرف ضایعات در کارخانجات فولادسازی، کشور نیازمند واردات ضایعات فولادی شده است. امروزه شرکت های زیادی در تولید محصولات خود از آهن قراضه به عنوان ماده اولیه تولید محصول استفاده می کنند. این امر منجر به افزایش تقاضا برای آهن قراضه شده است. هم اکنون اکثر آهن قراضه های وارداتی ایران از کشورهای آفریقایی تأمین می شود، اما اوضاع کنونی کشورهای عراق و سوریه به گونه ای است که می توانند بخش مهمی از آهن قراضه ی مورد نیاز کشور را تامین کنند.

 

کارشناسان معتقدند ایران در آینده ای نزدیک در تأمین آهن قراضه مورد نیاز شرکت های تولیدکننده فولاد با مشکل اساسی مواجه خواهد شد. بنابر این بایستی خرید آهن قراضه از شکل سنتی آن خارج شود. هم اکنون کشورهایی مانند ترکیه کشتی باربری را 6 ماه قبل از مهلت اسقاط خریداری می کنند تا از آهن قراضه های آن در صنایع خود استفاده  کنند. اما در کشور ما، بار اصلی تامین قراضه ی مورد نیاز بر دوش دوره گردهاست. نتیجه اینکه در فصل زمستان و با کاهش فعالیت این خیابان گردها، چرخ تولید در برخی از صنایع فولادی کند و حتی متوقف می شود. متاسفانه کوره هایی که می توانند با حداکثر ظرفیت به تولید فولاد بپردازند، در مواردی به دلیل تامین نشدن ضایعات مورد نیاز، خاموش می شوند.

 

سال هاست که فعالیت در این شغل به صورت سنتی و قومی انجام می شود، اما به تازگی یک شرکت تعاونی آهن قراضه در تهران تاسیس شده  است. این شرکت  در محل های خاص کالای موردنظر را تحویل می گیرد و آن را در جاده خاوران تخلیه و تفکیک می کند. سپس قراضه های تفکیک شده به دستگاه پرس و ذوب منتقل می شوند. از صنعت راه آهن به عنوان بزرگ ترین تولیدکننده آهن قراضه یاد می شود، اما آهن قراضه خطوط ریلی فقط در صنایع خاص و محدود قابل استفاده است. در عوض قراضه های ساختمانی، لقمه هایی آماده برای کوره های ذوب اند.

 

درآمد نسبتاً خوب، شاید تنها مزیت شغل دوره گردی و خرید ضایعات باشد، اما این شغل هم سختی ها و مخاطرات خاص خودش را دارد. مردم صدای بلندگوی این دوره گردها را گوشخراش می دانند و از آن ها شاکی اند. درگیری ماموران سد معبر شهرداری ها با خریداران ضایعات، بارها به جراحت یکی از دو طرف و گاهی به قتل منتهی شده است.

 

خریداران دوره گرد ضایعات، همکاران شبانه ای هم دارند که کارشان زباله گردی است. زیاله گردها  افرادی ژولیده پوش و گونی به دوش اند. آدم هایی که به سختی می توان سن و سال آنها را از پس سیاهی نقش بستــه بــــر چهــــره هاشان تشخیص داد. آن ها تا نیم تنه به داخل مخازن زباله فرو می روند و مشغول کند و کاو می شوند. هدف، یافتن هر چیزی است که بتوان آن را بعداً فروخت. بطری های پلاستیکی و آلومینیومی، نان خشک، شیشه، آهن قراضه، کارتن.

شاید این گونه شب گردها هم چند سال بعد صاحب یک وانت و یک بلندگو شوند. شاید  هم یک انبار جمع آوری ضایعات خریدند. اما برای سرنوشت این آدم های گونی به دوش شایدهای دیگری هم متصور است. ابتلا به بیماری عفونی در اثر تماس با زباله های مختلف، برخورد با وسیله ی نقلیه در تاریکی شب، قتل در اثر نزاع با پیمانکاران جمع آوری پسماند... کسی از فردا خبر ندارد.