الکل، از مصرف تا سوء مصرف

هر چند وقت یک بار خبری در باره ی مسمومیت  های دسته جمعی  بر اثر سوء مصرف مشروبات الکلی در رسانه ها منتشر می شود. آمار پزشکی قانونی هم از مرگ سالانه ده ها نفر بر اثر همین پدیده حکایت دارد. ده ها برابر این آمار هم سالانه به علت های مشابه با مشکلاتی مثل از دست دادن کبد، کلیه یا بینایی مواجه می شوند. تصادفات رانندگی، مزاحمت برای افراد، و آسیب رسانی به اموال خصوصی و عمومی از دیگر پیامد های سوء مصرف الکل است. پیامدهایی که ممکن است گریبانگیر هر کدام از افراد جامعه شوند. به عنوان عضوی از جامعه ی نسبتاً جوان ایران، مخاطب خاص این  نوشته شمائید!

 

پس از پیروزی  انقلاب اسلامی مصرف مشروبات الکلی به لحاظ قانونی جرم تلقی شد و فصل اول قانون مجازات اسلامی به «موجبات حد مُسکِر» اختصاص یافت. در ماده ی 165 و فصل دوم همان قانون درباره ی «شرایط حد مُسکر»، به میزان مجازات برای مصرف کننده ی مشروبات الکلی پرداخته است. بر این اساس مصرف کننده به 80 ضربه شلاق محکوم شده و عوامل دست اندرکار چرخه ی تولید تا حمل مشروبات الکلی به 6 ماه تا دو سال حبس و 74 ضربه شلاق محکوم می شوند. با وجود این قوانین بازدارنده، آمارهای جسته و گریخته نشان از افزایش مصرف مشروبات الکلی و نیز تعداد معتادان الکلی در سال های اخیر است.

بر اساس رده بندی سازمان بهداشت جهانی، ده کشور پرمصرف الکل در جهان به ترتیب عبارتند از:  بلاروس، مولداوی، لیتوانی، روسیه، رومانی، اوکراین، آندورا، مجارستان، جمهوری چک، و  اسلواکی، 

 خوشبختانه طبق اعلام سازمان بهداشت جهانی، ایران با رتبه ی صد و شصت و شش، در رده های پایین مصرف مشروبات الکلی در جهان است؛ ‌اما افرادی که در ایران مشروبات الکلی مصرف می کنند با نوشیدن سالانه  35 لیتر مشروب در رده نوزدهم پر مصرف ترین مشروب خورها قرار دارند. رقمی  که خود زنگ هشداری جدی است.

آمارها نشان می دهد مصرف مشروبات الکلی در میان ملل مسلمان به دلیل حرمت شرعی آن،‌ پایین تر از متوسط جهانی است. این در حالی است که سالانه میلیون ها نفر در جهان به دلیل مصرف الکل جان خود را از دست می دهند. طبق آمار منتشر شده سازمان بهداشت جهانی هم اکنون مصرف الکل سالانه سبب مرگ 3 میلیون و 300 هزار نفر در جهان است و یک سوم بیماری های قلبی و عروقی و دیابت ناشی از مصرف الکل است.

بیشتر مسمومیت های مصرف کنندگان الکل به دلیل مصرف الکل صنعتی یا الکل چوب است. متانول یا الکل صنعتی که به عنوان ضدیخ، حلال و سوخت مورد استفاده قرار می‌گیرد ماده‌ای سمی و به شدت خطرناک است که می‌تواند منجر به کوری یا مرگ افراد شود. مصرف الکل‌های صنعتی و دست‌ساز سالانه جان  تعدادی را در کشور می‌گیرد و مصدومان بسیاری دارد. طبق گزارش سازمان‌های مسئول انتظامی و بهداشتی، در سال هزار و سیصد و نود، 93 نفر جان خود را به دلیل مصرف الکل صنعتی از دست داده‌اند که  هشتاد و شش  نفر آن‌ها مرد و 7 نفرشان زن بوده‌اند. آمار کشته‌شدگان مصرف الکل در کشور در سال 89 هم 145 نفر بوده است.

سال گذشته تعدادی از  تولیدکنندگان داخلی الکل، با نمایندگان عضو کمیسیون بهداشت در  مجلس شورای اسلامی جلسه ای داشتند. حسن تامینی لیچائی، نماینده ی  مردم رشت در مجلس، پس از آن جلسه به رسانه ها گفت: برای جلوگیری از مصرف خوراکی الکل، باید ماده ای تلخ کننده به الکل اضافه شود. اما بسیاری از تولید کنندگان الکل از اضافه کردن ماده ی تلخ کننده به تولیداتشان  خودداری می کنند؛ زیرا اضافه کردن این ماده برای آن ها بار مالی دارد.

مقصود نماینده ی مردم رشت از ماده ی تلخ کننده، دناتونیوم بنزوات است که تلخ ترین ماده ی جهان محسوب می شود. اداره کل نظارت بر امور دارو و مواد مخدر وزارت بهداشت از سال 83 کلیه شرکتهای تولید کننده الکل را موظف کرد این ماده را  به الکل هایی که در داروخانه ها توزیع می کنند، اضافه کنند. دستور العملی که ظاهراً چندان جدی گرفته نشده است.

 

در حال حاضر،‌ آمار دقیق و رسمی از تعداد معتادان به الکل در کشور و میزان مصرف آن، در دست نیست. می توان گفت آمار میزان مصرف مشروبات الکلی در میان هاله ای از انکارها و هشدارها پنهان شده است. برخی از مسوولان، افزایش مصرف الکل را انکار می کنند و برخی نیز در باره ی رواج مصرف الکل و مضرات آن هشدار می دهند.

مدیر کل سلامت روان وزارت بهداشت معتقد است سالانه دویست میلیون لیتر مشروبات الکلی اعم از مشروبات دست ساز و  قاچاق، در کشور مصرف می شود. بهار 1393  نیز، در حاشیه ی اولین کنگره بین‌المللی سوءمصرف الکل، آمارهایی در این زمینه ارائه شد. مثلاً رئیس جامعه سم‌شناسی پزشکی آسیا و اقیانوسیه از وجود بیش از یک میلیون نفر مصرف‌کننده «الکل» در ایران خبر داد. دکتر رضا افشاری،‌ همچنین گفت: «مصرف‌کنندگان الکل در ایران 30 درصد زن و 70 درصد مرد هستند. »

در این میان،‌ مسئولانی هم هستند که ضمن پذیرفتن اصل موضوع، برخی آمارهای موجود را اغراق شده می دانند. سردار «اسماعیل احمدی مقدم» فرمانده ی  سابق نیروی انتظامی در سخنرانی خود به مناسبت هفته ی نیروی انتظامی با انتقاد از ارائه ی آمارهای غیرعلمی در باره ی مصرف مشروبات الکلی، چنین گفت: گاهی آمارهایی در خصوص مصرف موادمخدر، مصرف مشروبات الکلی یا فساد اخلاقی منتشر می شود که پایه ی علمی ندارد و اصلا عقلانی نیست؛ تحقیق مشترکی که بین نیروی انتظامی و دانشگاه علوم پزشکی تهران انجام شد، نشان داد که تعداد الکلی ها در کشور ما یک دهم معتادان است. البته گاهی در مجالس و پارتی ها مشروباتی مصرف می شود.

در اوایل دهه 80 با دستور ریاست وقت قوه قضاییه، معتادان به مخدرها و محرک‌ها در صورت داوطلب شدن برای درمان، می‌توانستند از پیگیری قضایی مصون باشند، اما چنین دستور العملی برای درمان اعتیاد به الکل نوشته نشد.

با این همه، خبر می رسد که اولین مرکز درمان سوء مصرف الکل، بهار همین امسال در کشور افتتاح شده است. مرکزی که برای هر شب بستری حدود 400 هزار تومان و برای درمان سر‌پایی حدود 120 هزار تومان هزینه دریافت می‌کند. این هزینه بسته به توان اقتصادی متفاوت افراد جامعه ممکن است خیلی زیاد و خیلی کم به نظر برسد. فعلا تنها مرکز درمان سوءمصرف الکل در کشور برای واردات مقدار بسیار محدود داروی امریکایی ترک اعتیاد به الکل مجوز دارد. روانپزشکان، اعتیاد به الکل را شدیدترین نوع اعتیاد تعریف می‌کنند؛ زیرا ترک این نوع اعتیاد، آسیب‌های جسمانی به مراتب دشوارتر از ترک مواد محرک دارد، اما امروز مصرف الکل برای برخی ها به یکی از نمادهای همنوا شدن با مدرنیته تلقی می‌شود. برخی نیز با چشم بستن بر جنبه ی اعتیاد آور الکل، مصرف آن را نوعی تفریح و تفنن می دانند.

به گفته ی مسئولان انتظامی، بر خلاف مواد مخدر که از مرزهای شرقی وارد کشور می شوند، عمده ی بار  قاچاق مشروبات الکی، از مرزهای غربی صورت می پذیرد. مرزهای کشورمان با  اقلیم کردستان عراق، از مهم ترین مبادی ورود مشروبات الکلی به داخل هستند. پدیده ای که بدون چراغ سبز مسئولان اقلیم کردستان، امکان پذیر نیست. البته در کنار حجم زیاد قاچاق، تولیدات خانگی و دست ساز هم بخشی از بازار زیر زمینی عرضه و تقاضا را پشتیبانی می کنند.