شکست مأمون در توطئه تحمیل ولایت عهدی

پس از آنکه مأمون، امام رضا را مجبور به پذیرش ولایت عهدی کرد، امام با پیگیری سیاستی هوشمندانه، از این فرصت بیشترین استفاده را برده و مأمون را در پیگیری بسیاری از اهداف خود ناکام گذارد.

در این دوران ، شیعیان و علویان که در اثر قیام های پی در پی،  تضعیف شده بودند، فشارهای کمتری را مشاهده کرده، و به تدریج تقویت شدند.

امام همچینین توانست به همگان ثابت کند که ولایت عهدی را نه به میل، که با اکراه و اجبار پذیرفته است.

شرط امام برای کنار ماندن از مسائل اجرایی و دخالت نکردن در عزل و نصب ها نیز  حامل این پیام بود که رفتارهای بنی عباس، مورد تأیید اهل بیت نیست و حساب اهل بیت و بنی عباس، از یکدیگر جداست.

امام از فرصت حضور در ایران، برای آشنا ساختن ایرانیان با اهل بیت راستین پیامبر استفاده کرد. این آشنایی باعث شد ایرانیانی که تا آن زمان مهم ترین پشتیبانان حکومت بنی عباس بودند، به مخالفان مهم این حکومت تبدیل شوند.

اهداف مأمون از تحمیل ولایت عهدی به امام رضا

یکی از مهم ترین اتفاقات تاریخ تشیع، تحمیل ولایت عهدی توسط مأمون بر امام رضاست.

این اتفاق، اونقدر مهمه که می شه تاریخ خلافت عباسی رو به دو دوره ی قبل، و بعد از جریان ولایت عهدی تقسیم کرد.

ماجرای ولایت عهدی، هم برای خلافت عباسی و هم برای مذهب تشیع، نتایج مهمی رو در بر داشت.

فراموش نکنیم که پدر بزرگوار حضرت رضا، امام کاظم (ع)، سال های سال، در شرایط زندان و بازداشت به سر برد و رابطه ی شیعیان و شاگردان حضرت،‌ با ایشون به حداقل رسید. باقی شیعیان و علویان هم شرایطی بهتر از شرایط امام کاظم نداشتن. بسیاری از اون ها به شهادت رسیدن و بسیاری دیگه، در مناطق دور دست، فراری بودن.

در چنین شرایطی، مأمون عباسی هم پایه های حکومت خودشُ سست می دید.

یکی به دلیل اختلافات داخلی طایفه ی بنی عباس، به ویژه پس از درگیری های خونین میان او و برادرش مأمون

یکی  هم به دلیل شورش هایی که در سر تا سر قلمرو بنی عباس سر بر آورده بود.

یکی هم به دلیل بدبینی افکار عمومی و علمای دینی نسبت به حکومت بنی عباس.

بنابر این مامون، تنها با هدف دام بخشیدن به سلطه ی بنی عباس بود که امام رو مجبور به پذیرش ولایتعهدی کرد.

اما امام،  به اهدافی بلندتر فکر می کرد و  موفق شد در دوران ولایت عهدی در جهت این اهداف بلند نظرانه، گام برداره. تبدیل شدن ایران به پایگاهی برای رشد تشیع، یکی از اهداف امام بود که به گواهی تاریخ، به خوبی محقق شد.

چرا امام رضا به ایران آمد؟

یکی از عللی که باعث شد مأمون تصمیم بگیرد که امام رضا  را از مدینه به مرو منتقل کند و به عنوان ولایتعهدی با آن حضرت بیعت کند وجود قیام‌ها و شورش‌هایی بود که از جانب علویان و شیعیان صورت می‌گرفت. شورش هایی که به صورت مهمترین مشکل برای خلافت عباسیان در آمده بود. بنی عباس، با وجود اینکه اکثر قیام‌ها را سرکوب می‌کردند و با علویان بیرحمانه‌ترین رفتارها را داشتند اما دریافته بودند که سرکوب دائمی، راه حل مناسبی برای قیام های پی در پی نیست. در زمان  خلافت مأمون نیز شورش‌هایی از جانب علویان در بصره، کوفه، یمن، واسط، مداین و  جاهای دیگر صورت گرفته بود.     قیام هایی که می توانست مقدمه ای برای یک انقلاب بزرگ و بر افتادن سلسله ی عباسی باشد. به همین خاطر، مامون عباسی  با طرح ولیعهدی امام رضا، و شرکت  دادن  اجباری آن حضرت در حکومت، سعی در سرد نمودن شعله ی قیام های پی در پی نمود.

مأمون، امام رضا را در شرایطی به ولایت عهدی منصوب کرد که پیش از آن برخی شهر های مهم  به تصرف علویان در آمده بود و والیان علوی داشت.  مثلاً والی کوفه، اسماعیل بن علی بن اسماعیل بن امام جفعرصادق بود. والی یمن،  و والی اهواز،  دو تن از برادران امام رضا ، والی بصره از نوادگان جعفر بن ابوطالب، و والی واسط نیز از نوادگان امام حسن بود.